Ubi Sunt, Johan Tahon, D.D. Trans, Mario De Brabandere

Johan Tahon, D.D. Trans, Mario De Brabandere, Ubi Sunt, kerkhof Tielt, 30/9 - 30/10 2016 

Ubi sunt

Ubi sunt qui ante nos fuerunt

Uuere beþ þey biforen vs weren,

Houndes ladden and hauekes beren

And hadden feld and wode?

Þe riche leuedies in hoere bour,

Þat wereden gold in hoere tressour

Wiþ hoere briȝtte rode; ...[

Where are those who were before us,

who led hounds and bore hawks,

And owned field and wood?

The rich ladies in their chambers,

Who wore gold in their hair,

With their bright faces; ...

Anonieme middel-Engelse verzen, XIIIe Eeuw

Het ubi sunt-genre is een merkwaardig verschijnsel in de laat-middeleeuwse Europese literatuur. Ubi sunt betekent zoveel als "Waar zijn zij gebleven". Het is de vraag naar het lot van de 'sterken, de schonen en de waardigen' die ons voorgingen en die nu gestorven zijn. Ubi sunt-gedichten zijn verwant met vanitas- en vado mori-gedichten. Het zijn meditaties over het leven als doorgangsfase naar een eeuwige cyclus, de onvermijdelijkheid van de dood en het achterlaten van fysiek leven. Het genre ontleent zijn naam aan de 13de-eeuwse Latijnse hymne De contemptu mundi (over de verachting van de wereld): "Ubi sunt qui ante nos in hoc mundo vixere?" of "Waar zijn zij die vóór ons op deze wereld geleefd hebben?" De 'Ballade des dames du temps jadis' van François Villon, waaruit de overbekende vraag "Mais où sont les neiges d'antan!" komt, is een bekend, klassiek voorbeeld van een 'ubi sunt'.

Uit een ubi sunt ademt een soort melancholie over een vergane periode, waarin betekenisvolle voorgangers grote daden pleegden. Er is een stevig filosofisch bewustzijn over het feit dat we in een soort continuüm leven, waarbij huidige generaties hun bestaan, hun wereldbeeld en hun waarden te danken hebben aan voorgangers en waarbij wij zelf een doorgeefluik zijn naar de volgende generatie. M.a.w: het is een woordelijke verzinnebeelding van wat zich op een kerkhof afspeelt; zerken of urnes die bezocht worden als tijdelijke getuigenis van gestorvenen, en die op hun tijd weer plaats ruimen voor anderen.

De twee woorden van de titel houden dus een sterke respectvolle verwijzing in naar persoonlijkheden die, lang na hun lichamelijke vergaan, op een kerkhof herdacht worden door een gemeenschap, als een te eren groep van voorgangers, ongeacht religie of overtuiging.

'Ubi sunt' bestaat als uit twee compacte woorden, die als klanken kunnen corresponderen met een horizontale en de verticale lijn. Architect Johan Laethem heeft in het ontwerp van de afscheidsruimte overtuigend twee componenten benadrukt: het materiële (horizontaal en aards) en het immateriële bestaan (verticaal en mystiek) Hij trok ze uit elkaar als twee afzonderlijke vensters in de westwand van het gebouw. Die twee componenten vormen van oudsher het universele en niet strikt christelijk-religieus symbool van het kruis. Hier staan ze naast elkaar: het horizontale venster is beglaasd; een tastbaar membraan tussen ons en een andere wereld. Het verticale is een tochtgat waardoor wat nu nog bij ons is straks vervliegt naar een onbestemd elders, nog even afgescheiden door een kleine tussenruimte, voor de mentale tijd die ons rest bij een afscheid.

De werken van Mario De Brabandere, Frank Tuytschaever en Johan Tahon belichamen elk op hun manier een transitie, niet in het minst in de wijze waarop ze - al dan niet monumentaal - materie en object zien als tijdelijke en inwisselbare vehikels van betekenis. De relatie tussen vorm en inhoud is hun manier van werken niet exclusief of vastomlijnd. Losgemaakt van de functionaliteit waarvoor het ontworpen werd, kan een bestaand, zelfs industrieel voorwerp drager worden van een nieuwe, niet altijd woordelijk te vatten inhoud. Die omgang met betekenissen gebeurt bij Mario De Brabandere en Frank Tuytschaever vaak langs het objet trouvé om; licht, speels, tactiel, associatief en fluïde. Johan Tahon schept met materie nieuwe identiteiten en refereert expliciet aan de menselijke aanwezigheid. Dat gebeurt intuïtief, waarbij hij anatomisch herkenbare ledematen en zintuigen combineert tot nieuwe, hybride wezens, in een poging een parallel bestaan uit te beelden. De gestaltes die voor ons staan kunnen net zo goed getuigen van een andere tijd, of van een andere laag van bewustzijn in de huidige.

Frederik Van Laere